Data spelen een steeds grotere rol in het werk van overheden en uitvoeringsorganisaties. En terecht: door technologie kunnen we vrijwel alles meten. Dat maakt het mogelijk om informatiegedreven te werken. Vanuit processen halen we informatie op, die inzicht geeft en helpt om beter onderbouwde besluiten te nemen. Geen onderbuikgevoel of vage indrukken meer, maar cijfers die het verhaal vertellen.
Neem een eenvoudige constatering: Er zijn twintig vergunningen die niet binnen vier weken zijn afgegeven. Dat geeft overzicht. Je weet waar je moet ingrijpen, en op basis waarvan. Maar het werken met data en modellen kent ook risico’s. En onze adviseurs maken die risico’s bespreekbaar.
Valkuil 1: “Cijfers zijn objectief”
Herken je de aanname dat cijfers neutraal zijn? En dat modellen, algoritmes en dashboards dus vrij zouden zijn van vooroordelen? In theorie klopt dat misschien. Maar in de praktijk maken mensen keuzes over hoe zo’n model wordt gebouwd. Welke data gebruiken we wel of niet? Wat krijgt prioriteit in een rapportage? Welke aannames liggen onder het algoritme?
Kortom: cijfers reflecteren altijd de blik van de makers. En hoewel ze objectief lijken, verbergen ze juist de subjectieve keuzes die eraan ten grondslag liggen. De valkuil: modellen camoufleren de bias, in plaats van die weg te nemen.
Valkuil 2: “Beleid gebaseerd op feiten is altijd goed”
Wat als je besluitvorming volledig baseert op cijfers die een vertekend beeld geven? Het klinkt logisch: data geven houvast. Tijdens de coronapandemie zagen we hoe modellen het fundament vormden onder overheidsmaatregelen. Begrijpelijk, zolang je je ervan bewust blijft dat een model een vereenvoudiging is van de werkelijkheid.
De Amerikaanse datawetenschapper Cathy O’Neil beschrijft in haar boek Weapons of Math Destruction hoe ogenschijnlijk neutrale modellen kunnen leiden tot grote maatschappelijke schade. Denk aan politiediensten die op basis van data vooral in gekleurde wijken patrouilleren, of zorgverzekeraars die premies verhogen voor mensen met een ongezonde levensstijl, zonder oog te hebben voor hun sociaaleconomische situatie.
De tweede valkuil is dus dat we uitkomsten van een model als absolute waarheid beschouwen. Dan worden verkeerde aannames harde beleidskeuzes, met name voor kwetsbare groepen.
Moeten we dan stoppen met informatiegedreven werken?
Zeker niet. Informatiegestuurde modellen kunnen juist enorm waardevol zijn. De gemeente Rotterdam gebruikt bijvoorbeeld een verkeersveiligheidsmodel om gevaarlijke kruispunten vroegtijdig te signaleren. En in de medische wereld helpen algoritmes bij het herkennen van kankercellen, soms zelfs nauwkeuriger dan artsen.
Het punt is: bewust gebruik maken van data vraagt om kritische vragen. Wat zeggen deze cijfers echt? Wat zeggen ze juist níet? Welke aannames liggen eraan ten grondslag? En wie worden geraakt door de keuzes die we op basis van die cijfers maken?
De rol van de informatieadviseur
Als informatieadviseur zit je precies op het snijvlak van techniek en praktijk. Je kent de werking én de beperkingen van systemen. Tegelijk begrijp je de dynamiek van de organisatie en het effect van besluiten op burgers of klanten.
Dat maakt onze adviseurs bij uitstek degenen die deze twee werelden kunnen verbinden. Ze kunnen uitleggen hoe een algoritme werkt, maar ook vragen stellen over de impact van uitkomsten. Ze vergroten het bewustzijn en helpten organisaties om de voordelen van informatiegedreven werken te benutten, zonder in de valkuilen te stappen.
Want ja, de toekomst is digitaal. Maar die maken we samen, met oog voor nuance en context.
Wil jouw organisatie stappen zetten richting informatiegedreven werken?
Dan is het belangrijk om daar deskundig én bewust aan te beginnen. Onze adviseurs denken graag met je mee. Neem voor meer informatie contact op met Fiona van Leeuwen. Samen verder met informatie.
